SISR: Quarta feira,loron 09 fulan Marsu 2022,eguipa kunjunta husi Assosiasaun Vitima e Konflitos pasado 1975 ate 1999 iha suku Rotuto, aldeia Berteni hala'o aktividade verifikasaun ba desterado no sovrevivente sira, Anak Timor Anti Integrasi ) hatete katak verifikasaun dadus ne'e bazeia ba questionario sira ne'ebé registo ona,husi pontu vocal sira, husi dirigente municipos sira no verifikasaun ne'e tamba sira hetan opurtunidade atu verifika.
Aktividade ne'e halao husi equipa kunjunta Entre Assosiasaun Vitima e Konflitos Pasado 1975 ate 1999 ( AVK 1975 – 1999 ) hamutuk ho centro Nasional Chega ( CNC ) liu husi Diresaun Nasional Solidaridade Sovrevivente ( DNSS) mai parakon identifika,buka hatefirma fali data ne'ebé mak tama ne'e tuir lolos kondisaun rill iha terinu ka lae ?
Koalia kona ba iha suku Rotuto ema hira mak benefisia husi programa ne'e husi AVK 1975-1999 Domingos Pinto de Araujo Moniz ho naran Kodiku ATAI ( Anak Timor Anti Integrasi ) hatete katak ema ne'ebé atu sai benefisiariu sei hein desizaun maibe fase verifikasi iha ona atensaun maibe atu bainhira ne'e ita la hatene,profisorio iha suku Rotuto,aldeia berteni nain 6 uluk maibe ami to iha ne'e, ida mate ona núne'e labele hetan,hela sira hunain lima deit hat sira seluk no ida lorensa de orleaes ne'e afeta moras mental ne'ebé konsquensia husi destera Rotuto ba Betano,ne'ebé iha tempo neeba sofre husi violasaun seksual halo nia hanoin barak,ate agora laiha atensaun, núne' bukae, ami mai bukae tuir situasaun sira hanesan núne'e, ema sira hanesan ne'e, hakarak ka lakohi estadu tengki anak didik.
Iha fatin hanesan ATAI husi AVK ne'e hatete katak liafuan Rua ne'ebé hahu 1974, 1975 luta ba libertasaun ida mak ita halo tiha ona,libertasaun da patria ne'ebé iha 30 de Agusto 1999 ita hotu ba tú hodi mennasaunita nia ,ida seluk mak libertasaun ba povo ne'e mak agora dadauk ita kore neneik neneik maibe bebeik ita bele kore buat balu.
Ba ema sira ne'ebé dereitu benefisia ba programa ne'e tuir ATAI mos hatutan tan katak hare liu ba ema sira nia situasaun no kondisaun vitima ba funu nian; iha Rotuto ne'e mos iha kasu bot ida, mak levantamentu 20 Agusto 1982 ne'ebé halo ema sira ne'e, hetan persegisaun husi militar indonezia,ema kaer lori ba dadur,baku,sira, feto sira hetan violasaun seksual,ba destera ,ema sira ne'e merese dunik atu dignifika sira nia-an nudar ema no programa ida ne'e ba ema hotu ne'ebé hetan desterado,konsederadu hotu, maibe ba sira ne'ebé regista uluk ona ita lao dadauk ita labele hein dala ida, tamba Estadu mos labele halo milgre dala ida ,maibe saida mak ita hanoin atu halo, ita halo,maibe esforsu hanesan liman ain para ajuda ita nia Estadu, ita halo sakrefisu nafatin,sakrefisiu ne'e t e sidauk ke nia Rohan.
Tidak ada ATAI mos salenta tan katak ajuda ba benefisiariu ho typu pagamentu pontual kada benefisiariu ida bele hetan $ 500,00 untuk para sira bele fila liman,fan modo ,husi AVK ne'e mos hatutan tan katak profisorio data ba Assosiasaun Vitima, Diresaunre Vitima ( DSS ) produs ba iha Ministerio Solidaridade Sosial e inklusaun ( MSSI ) untuk apoio pagamentu pontual ne'ebé uluk tinan ida fo ba ema 160 pss husi orsamentu 80 mil,foin daduk mos fo apoio, sira balu mos hetan uma ne'ebé ema UMA MEMORIA ESPERANSA ( UME ) 10 profisorio halo ona husi AVK iha regiaun sentral mak iha Nahaek Dili,Mauchiga,Hato-udu,Suai, husi west Maubara,husi leste Lospalos hetan 3 ,lospalos vila hetan 2 iliomar hetan 1 noiliomar hetan ne'e ba premeira ves.
prosesu verifikasaun tengki hein equipa hotu, sei konsulta, desizaun saida, ita hotu hein importante mak ita verifika dadauk bal-balu.
Entre tanto husi Assosiasaun Vitima e Konflitos pasado 1975 makan 1999 ( AVK 1975 – 1999 ) Domingos Pinto de Araujo Moniz ho naran Kodiku ATAI ( Anak Timor Anti Integrasi ) akresenta tan katak data kwandu iha tempo mak ita labele hatene maibe semper biar nebeneik selae entre vitima ba vitima mos sinte triste ba maluk katak ne'eba mak hetan hau la hetan fali tamba ne'e husu ba vitima sira mak tengki loke-an ho estoria moruk ne'e tengki hatete sai,uluk barak liu mak inan feto sira ne'ebé hetan violasaun seksual ne'e hetan intervensaun husi familia tamba relasiona ho dignidade,maibe situasaun hanesan nee tengki fo sai para ema hotu selae estadu la hetene ema ne'e vitima ba saida.
=====================
Sentru informasaun suku Rotuto
Amorino da Costa Mendes Sarmento