Movimento foinsae Rotuto
Anunsia sofremento kumunidade mate Restu suku Rotuto nia partisipasaun no koloborasaun ba luta libertasaun nasional
Iha tinan 1912 inisia Nasionalista,funu don boa ventura kontra malae mutin portugal povo Rotuto sai vitima hodi haklot tiha rai Rotuto nia areial no balu ba kastigo to la fila mai nia rai moris fatin.
Iha tinan 1975 povo Rotuto mantein nafatin pozisaun hodi firme luta kontra okupasaun militar indonesia tuir prinsipiu lakohi fahi fuik tasi baluk mai han iha ami nia tos laran,lakohi lafaek tasi baluk mai sai ami nia liman kroat nomos lakohi sai tan atan ba ukun tasi baluk mai ami maibe ami mos hakarak maubere timor leste mak sai nain ba nia identidade, nain ba ukun ho nia estadu rasik no hamrik nudar nasaun indepente husi kolonializasaun no invasor sira hanesan nasaun independenti sira seluk. hodi nune’e povo Rotuto mos la nonok deit maibe povo Rotuto mos hamrik hamutuk ho komando da luta forsa FALINTIL hodi funu hasuru kontra militar indonesia to ukun rasikan,hodi núne’e iha prosesu involvemento ba luta lebertasaun nasional mak nia konsekuensia ema Rotuto oan barak mak mate no iha iha nain tolu deit mak fila,nain rua ladauk gosa ukun rasikan ida nee, tan nai maromak bolu sedu tiha deit iha era independensia ne’e , to ohin loron hela nain ida deit mak sei moris maibe sidauk reintrega mai municipio Manufahi,postu administrativo Same no nia moris fatin suku Rotuto mak Hanesan “mateus Berek” sei iha municipio Ainaro.
Kontinuasaun husi luta ida ne’e to baze de apoio rahun iha tinan 1979 povo Rotuto oan ba hamutuk nafatin ho FALINTIL hodi kontinua rexiste hasuru militar indonesia.
Núne’e mos nia kontinuasaun la para no tuka iha ne’e deit, luta ba libertasaun nasional Timor leste kontinua firme no alerta nafatin ba gerasaun sira hodi tuba nafatin defende “patria hodi ba liberta povo “mak iha tinan 1981 nia nafatin kontra militar indonesia hodi nia konsequensia povo Rotuto muda obrigatorio ba distrito Aleu vila – suku Liurai no suku Aisirimou no distrito dili – ilha Atauro suku makadiki no fatin seluk tan iha rai atauro.
prosesu politika lebertasaun nasional hanesan doutrina ne’ebé povo maubere komunga hodi hatan “amen “ne’ebé hamoris no habo’ot aten berani ema hotu nian inklui hamoris no habo’ot aten berani povo Rotuto nia sentimentu nasionalista no patriotista hodi kontinua reorganiza –an hamutuk ho forsa FALINTIL mak iha 20 de agusto 1982 forsa FALINTIL hamutuk ho povo Rotuto komemora loron FALINTIL ho akontesementu ida ne’ebé hanaran Levantamentu 20 agusto 1982 ho nia kunsequensia mos halo povo Rotuto sai vitima hodi destera obrigatorio no sai hanesan “prezioneiro da guerra “ ba distrito seluk no suku seluk hanesan ba distrito Manufahi,sub distrito Same,suku Betano neébé hanaran SUKU RAIFUSA /kampung baru,no balu ba ilha Atauro no seluk halai ba ailaran hamutuk ho komando da luta / FALINTIL hodi rexiste to ukun rasik –an.
Konsekuensia husi levantamentu ne’e halo povo Rotuto halai namkari ba destera no balu ba ailaran no fin fila mai moris fatin ,mai la kompleto tan barak mak mate iha fatin desteradu no barak ba ailaran mate iha ai laran to ohin loron independensia nain lima deit mak sei moris ,nain tolu desmobiliza ona iha Same - Betano mos sidauk ofisial reintgra sira hanesan heroi libertasaun nasional ba nia rai moris fatin Rotuto, nomos nain ida,ohin loron sei hela iha distrito Ermera mak Mateus “makikit “ sidauk reintegra fila mai nia moris fatin .
Iha prosesu luta ba independensia povo Rotuto sai hanesan mate restu ba kunsequensia politika ukun rasikan ne’ebé ho nia implikasaun mak ; mate tamba hamlaha, mate tamba moras,mate tamba tristy, mate tamba kilat musan,terus ba hamlaha,terus ba moras ,terus ba turturasaun,terus ba terror,terus tamba intimidasaun, violasaun seksual, no trauma hodi núne’e halo povo Rotuto moris la hakmatek,moris iha ameasadu nia laran,moris ho mata wen sai hanesan atan ba militar indonesia nomos spionzen militar indonesia nian no atan ba estadu indonesia. Rotuto rai moris fatin hela deit manu fuik mak lian nomos rekesa povo Rotuto hanesan animal,plantasaun,uma,ilat ho bosok hetan “estragus,sunu no lelan “husi HANSIP ( pertahanan sipil ) no militar Indonesia tamba povo Rotuto militar indonesia izola tiha ho meus muda obrigatorio ba fatin desteradu hodi sai hanesan prezoneiro da guerra.
Tan hanesan prezioneiro da guera mak ema bolu ( tau karimpo ka Cap ) povo Rotuto ho naran oi-oin “GPK (gerakan pengacau keamanan ),garis merah (lista mean ),kepala dua ( ulun fatuk rua ) maibe maske povo Rotuto hetan prejudikasaun no predikadu oi oin ,mos la halakon esperitu nasionalista no patriotismo hodi kontinua nafatin kontribui ba ukun rasikan to ikus hakotu liu husi Referendum 30 agusto 1999.
Depois de ukun rasikan povo Rotuto senty triste tamba ukun-an tinan sanulu resin walu ona ( 18 anos ) ami nia terus no sofrementu sira hanesan levantamento 20 agusto 1982 la temi no sura hanesan fatin sira seluk hanesan iha Ainaro – mauchiga no dare , viqueque - kraras ka Marabia no seluk tan,núne’e mos iha komemorasaun loron nasional sira hanesan dia 3 de marsu dia das veteranos, levantamento 20 de agusto 1982 la temi no sura hadi halo ami povo Rotuto senti fuan kanek hanesan fali levantamentu 20 de agusto 1982 ne’e hanesan “brinquero funu sem orentasaun husi komando da luta “.
tamba ne’e mak ami Rotuto mate restu lamenta ba
Ba publiku no atitude individual ne’ebe desvaloriza tiha Rotuto Mate restu nia sofrementu komesa iha 1975 to mai 20 agusto 1982 nomos sai desteradu iha fat – fatin ne’ebé cita ona iha leten no depois fila hikas mai moris fatin hodi kontinua kontribui ba ukun rasik – an tó hakotu iha 30 de agusto 1999.
Lamenta ba parte governo ka estadu,ministerio kompetente no secretariu Estado dos Assuntos Veteranos e Kombatentes da libertesaun nasional nomos komisaun homenagen, ninian katak iha komemora loron nasional sira hanesan loron ba Falintil,loron ba veteranos no loron nasional sira seluk ne’ebé selebra tinan – tinan la temi no cita Levantamentu 20 agusto 1982 suku Rotuto ninian hanesan mos rikesa Historiku ba nasaun ida ne’e.
Hodi núne’e mak ami rekomenda ba
publiku ne’ebé durante ne’e ho atitude pessoal tan “interese “atu labele privatiza tiha estoria no desvaloriza estoria levantamentu 20 agusto 1982 .
Husu ba estadu ka governo,ministerio kompatente no secretariu Estadu dos assuntus Veteranos e kombatentes da libertasaun nasional nomos komisaun homenagen atu rekonhese levantamentu 20 agusto 1982 sai mos hanesan rikesa historia nasaun timor leste nian .
Husu ba lider poitik sira husi koor politik oi-oin depois de elisaun antisipada dia 12 maio 2018 ne’ebé liu bareira atu tau interese kumun as liu duque interese pessoal hodi ba túr iha uma fukun parlamentu nasional atu bele tau agenda ba levanatmentu nian hodi debate iha plenaria parlamentu nasional.
Husu ba governo ne’ebé sei forma ka VIII governo konstitusional depois de elisaun antisipada atu tau mos levantamentu 20 agusto 1982 sai hanesan agenda importante iha enkontro konsello ministro.
Husu ba governo ne’ebé sei forma ka VIII governo konstitusional depois de elisaun antisipada dia 12 maio 2018 atu tau netik importansia hodi tulun ba povo Rotuto mate restu hodi konserva no valaoriza likus rekesa historiku levantamento 20 agusto 1982 .
Anunsio ba publiku katak
Ami suku Rotuto ne’ebe lokalizado iha postu administrativo Same municipio Manufahi atu hatete ba publiku no governo ka estadu katak ami mos halo levantamentu iha 20 agusto 1982 no fatin ne’e mak agora dadauk ami tur no hela ba ne’e.
Ami suku Rotuto atu fo sai ba publiku no governo ka estadu katak ami Rotuto agora dadauk ami hahu halo servisu ba levantamentu nian mak hanesan preparasaun ba hari’i munumentu no sei rekoilha dadus hodi buka tuir liu husi dalan nahe biti bo’ot ho topik Hakbi’it rekonsiliasaun no haforsa konsilidasaun kumunitaria hodi ba hetan testamunha no autor ba levantamento 20 agusto 1982 .
Husu ba autor no testamunha sira agora dadauk hela namkari iha timor laran atu kopera no kolabora ho komisaun organizadora levanatmentu 20 agusto 1982 hodi fo justifikasaun ne’ebé justu ba ema hotu kona ba levantamentu 20 agusto 1982
Rotuto 06 de Abril anos 2018
Povo Rotuto no Veteranos Rotuto
Membros konselho suku Rotuto
Movimentu foinsae Rotuto
Viva timor leste
Viva peoniro ba levantamento
Viva kommando da luta FALINTIL
Viva heroi sira hotu
Viva heroi Rotuto
Viva povo Rotuto
Representa veteranos porta vos movimentu foinsae Rotuto
Mariano da silva Baleia (amorino da costa mendes sarmento )
Konhesemento xefi suku Rotuto
( Jose dos santos / juvencio )
No comments:
Post a Comment